Sinds de Russische inval in Oekraïne hoeft Yvo Amar – advocaat en partner bij BenninkAmar Advocaten en expert op het gebied van economische sancties en export controle – steeds minder vaak uit te leggen wat zijn werk inhoudt. Ook Claire de Schepper heeft in haar werk als Compliance Director bij Royal IHC meer dan ooit te maken met sancties en sanctiewetgeving. Voor Legal People delen ze hun ervaringen, aan de hand van een real life scenario bij IHC.
Een tweedehands baggerschip
De Schepper: Na mijn aantreden in augustus ’22 kreeg ik in september een mail met de uitslag van een screening van een klant. Op zich niets bijzonders, maar uit juridische gewoonte scrolde ik naar beneden om de hele maildraad te scannen. Mijn oog viel op stukken tekst in het Russisch, waardoor mijn interesse aangewakkerd werd. Wat was dit?
Het bleek te gaan om het staartje van een contract uit december ’21, van voor de inval in Ukrainedus, met een Russische klant. Dat was op dat moment allemaal in orde en ook de screening was ok. Maar na de inval werd de situatie uiteraard anders en de klant ging met mijn voorganger in gesprek over een oplossing. De klant had aangegeven niets meer te maken te willen hebben met het Russische regime en te zijn gevlucht vanuit Rusland naar Europa. Met het oog op het voortzetten van de onderneming buiten Rusland was een entiteit opgericht in Dubai. Er werd besloten om het contract te noveren. IHC wilde de klant helpen, vanuit beste intenties.”
Ik kreeg er toch een beetje buikpijn van. Ik vond het een gek verhaal en omdat er een gap was tussen het vertrek van mijn voorganger en mijn aantreden, ontbraken er stukjes van de puzzel. Ik besloot de zaak on hold te zetten om een en ander uit te zoeken.
Sanctierecht in het kort
Hoe zit het ook al weer met de achtergrond en juridische kaders van het sanctierecht in Europa? Yvo Amar geeft de samenvatting.
Een sanctie is een instrument waarmee de internationale gemeenschep of afzonderlijke landen dwingende maatregelen kunnen inzetten om ongewenste gedragingen te wijzigen of te bestraffen. Het doel ervan is om de internationale vrede en veiligheid te handhaven of te herstellen zonder militaire middelen. Sancties zijn politiek en daarmee niet altijd ‘eerlijk’ voor commerciële partijen. Daar kan je van alles van vinden, maar vragen over goed of fout zijn irrelevant. Sancties zijn rule-based met potentieel vergaande gevolgen bij schending.
Sancties worden in het algemeen opgelegd door de VN of de EU, waarbij de handhaving aan de lidstaten zelf is. Bedenk hierbij dat bijvoorbeeld de Russische sancties niet mondiaal zijn omdat Rusland ze in de VN zelf heeft gevetood. Het is van belang voor ogen te houden wie zich aan de sancties moeten houden. Dat leidt vaak al tot discussie. Zo zijn EU-sancties van toepassing op EU-entiteiten en hun bijkantoren buiten de EU, maar weer niet op buiten de EU opererende dochterondernemingen, tenzij … Het is ingewikkeld, maar de basis is dat ze gelden als je je op EU-grondgebied begeeft of een EU-nationaliteit hebt.
Onder de verschillende soorten sancties vallen handelsrestricties (im- en export), financiële restricties (bevriezingsmaatregelen), omzeilingsverboden en overige restricties als inreisverboden en diplomatieke sancties.
Opheldering en actie
De Schepper: Het toeval wilde dat ik de volgende dag in Den Haag een seminar van Buitenlandse Zaken bijwoonde. Daar stond een sessie op de agenda waarin het ‘Russische verwervingssysteem’ ofwel de handelswijze van Rusland om sancties te omzeilen werd uitgelegd, en onze casus leek er veel op. Heel veel zelfs. Vanuit de overheid werdde oproep gedaan om verdachte zaken te melden bij de AIVD. Dat doe je niet zomaar. Je wil correct met je klant om blijven gaan en tegelijkertijd als organisatie verantwoord handelen. Na overleg met de board en Yvo hebben we de melding gedaan, waarna het ministerie een verdere oplossing bood in de vorm van een indelingsverzoek. In principe is zo’n verzoek bedoeld om te controleren of een product onder sancties of exportcontrole valt, maar hierbij worden ook altijd de eindgebruiker en klant gescreend.
Uiteindelijk was de conclusie om niet te exporteren, vanwege drie elementen. De oorspronkelijke Russische partij met de entiteit in Dubai bleekzelf nog actief te zijn in Rusland. Daarnaast bleek er onvoldoende scheiding te zijn tussen de entiteiten in Rusland en Dubai. Ten derde zou er verscheept worden naar Kazachstan, dat hoog op de lijst staat van landen met een doorgeleidingsrisico.
Verantwoordelijkheid
Yvo Aram ziet dergelijke zaken vaker langskomen. “De Emiraten worden massaal gebruikt door Russische partijen als locatie voor hun business. Zo vallen ze buiten de jurisdictie van de EU en staan ze los van Rusland. In het geval van Royal IHC lag er eerst een contract voor Rusland zelf, dus is het klip en klaar dat de levering ten behoeve van Rusland was. Zo kijkt de overheid er ook naar. Daarnaast kan je ook nog stellen dat het omzeiling is, iets waar steeds scherper op gehandhaafd wordt. Dat een land als Kazachstan een rol heeft, leidt tot extra vraagtekens.
Gelukkig was er geen gesanctioneerde partij betrokken bij deze transactie. Dat had de zaak in relatie tot de klant extra vervelend kunnen maken. Zo zouden eventuele aanbetalingen niet terugbetaald mogen worden tot de sancties opgeheven zijn. De handhaving loopt achter op het moment, onder meer door capaciteitsgebrek, zeker aan de achterkant. Ondertussen is er wel gecontroleerd of het betreffende baggerschip nog bij IHC lag.
Conclusie
In de praktijk komt het er op neer dat je als onderneming zelf je verantwoordelijkheid moet nemen. Doe het zo goed mogelijk en laat niet zomaar iets gebeuren waarvan je weet dat het niet mag. Hier heb je als onderneming zelf een rol in. Het is niet uit te sluiten dat er toch problemen ontstaan, zeker ook door contracten van vóór de sancties, en te meer als die contracten onder Russisch recht zijn opgesteld. In dat geval kan je juridisch gezien vaak niet voldoen aan de sancties. Voor het overige geldt: ken je klant in risicolanden, ken de eindgebruiker, weet of je mag leveren, regel het contractueel goed en houd rekening met eventuele toekomstige sancties.”